Ελευθερία

 Υπάρχουν τέσσερις έσχατες έγνοιες, τέσσερα θεμελιώδη δεδομένα της ύπαρξης, τα οποία όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι μαζί τους, προκαλούν βαθύτατο άγχος. Αυτά είναι: ο θάνατος, η απομόνωση, η έλλειψη νοήματος, η ελευθερία.

Αυτό που συνδέει την "ελευθερία" με το άγχος δεν είναι διαισθητικά προφανές, γιατί με την πρώτη ματιά η "ελευθερία" φαίνεται να περιέχει μόνο θετικές συνυποδηλώσεις. Άλλωστε ολόκληρη η πορεία του δυτικού πολιτισμού δεν καθορίστηκε απο τη λαχτάρα και τους αγώνες για πολιτική ελευθερία; Κι όμως η ελευθερία έχει μια σκοτεινή πλευρά. Αν τη δεί κανείς απο την άποψη της αυτοδημιουργίας, της επιλογής, της βούλησης και της δράσης, η ελευθερία είναι ψυχολογικά σύνθετη και διαποτισμένη με άγχος.

Είμαστε υπεύθυνοι για τον εαυτό μας, με τη βαθύτερη έννοια του όρου. Όπως το διατύπωσε ο Σάρτρ, είμαστε οι δημιουργοί του εαυτού μας. Μέσα απο τις συσσωρευμένες επιλογές, τις πράξεις και τις αποτυχίες μας να δράσουμε, σχεδιάζουμε τελικά τον εαυτό μας. Δεν μπορούμε ν' αποφύγουμε αυτή την ευθύνη, αυτή την ελευθερία. Με τα λόγια του Σάρτρ, "είμαστε καταδικασμένοι στην ελευθερία".

Η ελευθερία, μας πηγαίνει ακόμα βαθύτερα απο το ατομικό σχέδιο ζωής μας. Πάνε περισσότεροι απο δύο αιώνες που ο Κant μας δίδαξε ότι έχουμε την ευθύνη να δώσουμε μορφή και νόημα όχι μόνο στον εσωτερικό αλλά και στον εξωτερικό κόσμο. Ερχόμαστε σε επαφή με τον εξωτερικό κόσμο μόνο όπως τον επεξεργάζεται ο νευρολογικός και ο ψυχολογικός μας εξοπλισμός. Η πραγματικότητα δεν είναι καθόλου όπως τη φανταζόμασταν στην παιδική μας ηλικία - δεν μπαίνουμε σε (ούτε στο τέλος εγκαταλείπουμε) έναν καλά δομημένο κόσμο. Αντίθετα, εμείς παίζουμε τον κεντρικό ρόλο στην κατασκευή αυτού του κόσμου - και τον κατασκευάζουμε με τέτοιο τρόπο, ώστε να δείχνει πως υπάρχει ανεξάρτητα απο μας.

Και ποιά είναι η σχέση της σκοτεινής πλευράς της ελευθερίας με το άγχος και με την κλινική μας δουλειά; Μπορούμε να βρούμε μια απάντηση αν κοιτάξουμε κάτω απο τα πόδια μας. Αν εμείς είμαστε οι πρωταρχικοί κατασκευαστές του κόσμου, τότε απο κάτω μας υπάρχει πουθενά στέρεο έδαφος; Τί υπάρχει απο κάτω μας; Το τίποτα, das Nichts, όπως το έλεγαν οι Γερμανοί υπαρξιστές φιλόσοφοι. Το χάσμα, η άβυσσος της ελευθερίας. Και η συνειδητοποίηση αυτού του τίποτα που βρίσκεται στην καρδιά της ύπαρξης φέρνει το βαθύ άγχος.

Γι' αυτό, παρόλο που η λέξη ελευθερία είναι απούσα απο τις θεραπευτικές συνεδρίες κι απο τα εγχειρίδια ψυχοθεραπείας, τα παράγωγά της - η ευθύνη, η βούληση, η επιθυμία, η απόφαση - είναι περίοπτοι θαμώνες κάθε ψυχοθεραπευτικής απόπειρας.

Απο το βιβλίο του I.Yalom, "Το δώρο της ψυχοθεραπείας"